آشنایی با سبک های دلبستگی و انواع آن
رابطه مادر و کودک از مهمترین و اثربخشترین روابطی است که افراد میتوانند در طول مسیر زندگی خود تجربه کنند. رابطه عاطفی میان مادر و نوزاد به روابط اجتماعی کودك در آینده شکل داده و نحوه برخورد مادر با کودك در چگونه اجتماعی شدن و کسب مهارتهاي اجتماعی کودک تاثیر بسزایی دارد.
در نظریات مختلف روانشناسی از واژهها و ترکیبهای مختلفی برای بیان ارتباط مادر و کودک استفادهشده است ازجمله؛ دلبستگی، روابط موضوعی یا روابط ابژه. گرچه در معنا و مفهوم عمیقتر و ازنظر محتوایی، این اصطلاحات تفاوتهایی با یکدیگر دارند؛ اما بهصورت کلی از اثربخشی رابطه مهم مادر و کودک سخن به میان میآورند.
روانشناسان و روانکاوان بزرگی همچون فروید، لاکان، ملانی کلاین، سالیوان، اریکسون و بالبی از اهمیت رابطه مادر و کودک سخن به میان آوردند. در مقالات قبلی مفهوم دلبستگی از منظر جان بالبی بررسی شد، که شکل نظاممندتری به نظریه دلبستگی داده است. در این مقاله همراه ما باشید؛ تا در رابطه با سبک های دلبستگی برایتان مطالبی را ارائه دهیم.
مفهوم دلبستگی از منظر جان بالبی
جان بالبی در ششم فوریه (1907- 1990) میلادی در لندن متولد شد. او ابتدا بنا به پیشنهاد پدرش در رشته پزشکی به تحصیل پرداخت؛ اما پس از پایان در تحصیلش در رشته پزشکی در دانشگاه کمبریج، شروع به مطالعه روانپزشکی در مودسلی کرد. مطالعه روانپزشکی و روانکاوي براي بالبی بستر و فضایی فراهم کرد تا بتواند ایدههایش را رشد دهد.
بالبی و همکارش جمیز روبرتسون مشاهده کردند که کودکان هنگام جدایی از مادرشان، آشفتگی و اضطراب زیادي نشان میدهند، حتی اگر توسط شخص دیگري تغذیه و مراقبت شوند. سپس بالبی با مشاهده کودکانی که در مؤسسات و شیرخوارگاهها پرورش مییافتند، متوجه شد که این کودکان عمدتاً برخی مشکلات عاطفی ازجمله ناتوانی در برقراري روابط صمیمانه و پایا با دیگران دچار هستند. جان بالبی، همچنین علائم مشابهی در کودکانی که تا مدتی رشد طبیعی خود را در خانه سپري کرده بودند و بعدازآن دچار جدایی طولانیمدت از والدین شده بودند، مشاهده کرد؛ این کودکان از برقراري روابط نزدیک با دیگران اجتناب میکردند. وي از بررسیهاي خود به این نتیجه رسید که کودکان مؤسسات و شیرخوارگاهها فرصت برقراري روابط عاطفی و گرم و محکم و دیرپا با مادر یا جانشینان وي را نداشتهاند. او و همکارانش در کلینیک راهنمایی کودك عقیده داشتند که تجربیات اولیه کودك در خانواده براي رشد سالم او اهمیت به سزایی دارد و تجارب دوران کودکی و پسازآن، نقش مهمی را در ایمنی یا ناایمنی دلبستگی در بزرگسالی ایفا میکنند. سؤال جان بالبی این بود که چرا مادر تا این حد براي کودك و سبک دلبستگی او مهم است؟
بالبی دلبستگی را چنین توصیف کرده است: «ارتباط روانی پایدار بین دو انسان» به نظر بالبی دلبستگی تا زندگی بزرگسالی ادامه مییابد و انسانها در هر سنی که باشند شادترین زمان زندگیشان زمانی است که مطمئن هستند کسی را در کنار خود دارند که میتوانند به او تکیه کنند و هنگام مشکلات از او کمک بگیرند.
جان بالبی میگوید: «عشق مادري در دورهي نوزادي و کودکی براي سلامت روانی همانند ویتامینها و پروتئینها براي سلامت جسمانی ضروري است. او مدعی است داشتن رابطهي گرم، صمیمی و مداوم بین مادر و کودك امري حیاتی است. به گفته بالبی، دلبستگی باعث نزدیک نگاهداشتن فرزند به مادر شده و بدین ترتیب، احتمال بقاي کودك افزایش میابد.» موضوع اصلی نظریه دلبستگی این است که مادرانی که نیازهاي کودکانشان را برآورده میکنند، نوعی حس امنیت در آنها به وجود میآورند.
سبک های دلبستگی
سبک های دلبستگی که در ادامه آنها را برایتان شرح خواهیم داد، بر اساس نتایج تست دلبستگی ماری آینسورث، تبیین شده است. تست دلبستگی ماری آینسورث، یک ابزار اندازهگیری با روایی و اعتبار بالا است. بر اساس نتایج این تست ابتدا ۳ سبک دلبستگی برای رابطه مادر و فرزند تبیین شد و سپس یک سبک دیگر نیز به آن افزوده شد. ۴ سبک دلبستگی عبارتاند از:
- دلبستگی ایمن
- دلبستگی ناایمن اجتنابی
- دلبستگی ناایمن دوسوگرا
- دلبستگی آشفته
در ادامه به توضیح ویژگیهای هرکدام از سبک های دلبستگی خواهیم پرداخت.
ماری آینسورث ـ خالق تست دلبستگی
1) دلبستگی ایمن؛ احساس ایمنی و امنیت
قبل از اینکه به تعریف دلبستگی ایمن بپردازیم بهتر است احساس ایمنی و امنیت را تعریف کنیم.
کارن هورنای معتقد است که انگیزه اصلی رفتار انسان، احساس امنیت است. به نظر او اگر فرد احساس امنیت خود را از دست بدهد دچار اضطراب اساسی میشود. به ایده هورنای خانواده و جامعه میتوانند با انجام رفتارهایی مثل تسلط زیاد، بیتفاوتی، بیاعتبار کردن، توهین، بیارزش کردن، عدم محبت، صمیمیت باعث ایجاد ناامنی در فرد شوند.
در مقابل این عوامل، روشهاي مختلفی از خود نشان میدهد و آنها را فرامیگیرد؛ این رفتارها نوع شخصیت و منش او را تشکیل میدهند.
به اعتقاد آینسورث و همکارانش همه کودکان بهنجار احساس دلبستگی پیدا میکنند و دلبستگی شدید شالوده رشد عاطفی و اجتماعی سالم در دوران بزرگسالی را پیریزي میکند.
کودکانی که دلبستگی آنها به سبک ایمن شکلگرفته با داشتن یک تصویر باثبات و پاسخگو و مهربان از والد خود به کاویدن و جستجو در جهان میپردازند. این کودکان والدشان ترجیح میدهند. هنگامیکه والد برمیگردد، فعالانه تماس با او را میجویند و گریهي او فورا کاهش مییابد.
این کودکان به هنگام ترس، براي کسب آرامش و آسایش به والدین یا پرستار روي میآورند؛ همچنین هرگونه تماس با والدینشان را با کمال میل میپذیرند.
کودکان با سبک دلبستگی ایمن، دارای نقش رهبري اجتماعی هستند، در فعالیتها پیشقدم هستند؛ درست برعکس کودکان با سبک دلبستگی ناایمن که ازلحاظ اجتماعی گوشهگیر، کم فعالیت و در پی پیگیري اهداف خود ضعیف هستند. لازم به ذکر است که این نوع تفاوتها ارتباطی با هوش کودکان ندارد.
افرادي که از سبک دلبستگی ایمن برخوردارند، داراي هوش هیجانی بالایی بوده و میتوانند به مدیریت هیجانهای خود بپردازند و تصمیمگیریهای موثری در زندگی داشته و توان مقابله با تنیدگیها را بهطور اثربخش داشته باشند. به اعتقاد گلمن، بهره هوش سنتی یا IQ میتواند فقط 1۹ درصد از موفقیت فرد را مشخص کند و 8۹ درصد مابقی از هوش هیجانی یا EQ است.
بالبی معتقد است که هیجانها قویا با دلبستگی در ارتباط هستند، و میگوید بسیاري از تنشهای هیجانی طی شکلدهی، نگهداري، قطع و بازسازي ارتباطات دلبستگی نقش بازي میکنند.
والدین این کودکان پاسخگو، ایمن هستند بیشتر با کودک بازی میکنند. احساسات کودک را بهخوبی میشناسند و به آن اعتبار میدهند.
ویژگی بزرگسالان با دلبستگی ایمن؟!
- برقراری آسان ارتباط عاطفی با دیگران
- فردی با سبک دلبستگی ایمن میتواند دیگران را دوست بدارد و همچنین اجازه بدهد تا دیگران نیز او را دوست بدارند.
- نگران تنها ماندن یا پذیرفته نشدن توسط دیگران نیستند؛ بلکه درباره باور دیگران درباره خودشان مثبت فکر میکنند و به روابط بین فردیشان نگاه مثبتی دارند.
- افراد با سبک دلبستگی ایمن در روابط خود ابرازگری بیشتری را تجربه میکنند.
- این افراد در روابطشان سطح رضایت بیشتری را تجربه میکنند.
- افراد با سبک دلبستگی ایمن، روابطی بلندمدتتر از سایرین برقرار کرده و در روابطشان متعهدتر هستند.
2) دلبستگی اجتنابی؛ دوری و بیاعتنایی
کودکان با سبک دلبستگی اجتنابی، هنگام حضور والد نسبت به او بیاعتنا هستند؛ آنها از والد و مراقب خود دوری میکنند. زمانی که والد او را ترك میکند، معمولا ناراحت نشده و به فرد غریبه که خیلی شبیه والد خود است واکنش نشان میدهند. این کودکان ممکن است توجه والد را رد نکنند اما در جستجوی آنهم نیستند.
هنگام پیوند مجدد، آنها از استقبال کردن والد دوري میجویند یا در این زمینه کند هستند و زمانی که والد به استقبال آنها میرود، به او نمیچسبند.
افراد داراي سبک دلبستگی اجتنابی از اینکه به دیگران نزدیک شوند احساس ناراحتی کرده و نمیتوانند بهطور کامل به دیگران اعتماد کنند. براي این افراد مشکل است که به دیگران تکیه کنند و از دیگران کمک بخواهند. وقتی میبینند که کسی میخواهد خیلی به آنها نزدیک شود عصبی شده و احساس میکنند که دیگران اغلب بیشتر از حدي که آنان احساس راحتی میکنند، با آنها صمیمی هستند.
ویژگی بزرگسالان با دلبستگی اجتنابی؟!
- احساس ناراحتی از صمیمی شدن با دیگران
- نگرانی در رابطه با آسیب دیدن در ارتباط نزدیک با دیگران
- این افراد تمایل دارند تا ازلحاظ عاطفی و جسمانی مستقل باشند.
3) دلبستگی دوسوگرا؛ در اضطراب خواستن و طرد شدن
کودکانی با دلبستگی دوسوگرا بهشدت نسبت به غریبهها مشکوك هستند و با دیدن آنها نگران و مضطرب میشوند. این کودکان به هنگام جدا شدن از والد یا پرستار، ناراحتی زیادي نشان میدهند اما با بازگشت آنها نیز به نظر نمیرسد که آرامش یافته باشند. در بعضی موارد، کودك ممکن است والدین را طرد کند و به سراغ آنها نرود و یا بهطور آشکار به آنها پرخاش کند. بهطورکلی به نظر نمیرسد که با بازگشت والدین، از اضطراب کودک کاسته شود و آرامش بیابند.
بر طبق مطالعات و پژوهشهاي کاسیدي و برلین، دلبستگی دوسوگرا نسبتا غیرمتداول است و تنها در ۱ تا 25 درصد کودکان وجود دارد. کاسیدي و برلین با استناد به مطالبی که در رابطه با دلبستگی دوسوگرا-اضطرابی نوشتهشده است، دریافتند که پژوهشهای مشاهدهای همگی دلبستگی ناایمن دوسوگرا را با در دسترس نبودن مادر به حد کافی مرتبط دانستهاند.
زمانی که این کودکان بهتدریج که بزرگتر شدهاند، معلمانشان آنها را وابسته و متکی به دیگران توصیف کردهاند. افراد داراي سبک دلبستگی ناایمن دوسوگرا افرادی هستند که احساس میکنند، دیگران مایل نیستند آنقدر که آنها دوست دارند با آنان رابطه نزدیک داشته باشند. آنها اغلب نگران هستند که همسرشان واقعا آنها را دوست نداشته باشد.
ویژگی بزرگسالان با سبک دلبستگی دوسوگرا؟!
- افراد با سبک دلبستگی دوسوگرا اغلب نسبت به علاقه دیگران نسبت به خودشان شک دارند.
- به هنگام اتمام یک رابطه بسیار مضطرب و پریشان میشوند.
- این افراد در روابط خود بسیار چسبنده هستند و به پارتنر خود وابستگی بسیاری پیدا میکنند.
- افراد با سبک دلبستگی دوسوگرا معمولا در بزرگسالی همسران رمانتیک برای خود انتخاب میکنند؛ اما درصد طلاق آنها نیز بالاتر است.
4) دلبستگی آشفته؛ ناایمنترین دلبستگی
این سبک دلبستگی، بیشترین میزان ناامنی را نشان میدهد. کودکان با سبک دلبستگی آشفته هنگام پیوند مجدد، انواع رفتارهاي سردرگم و متضاد را نشان میدهند.
براي مثال، درحالیکه والد آنها را بغل کرده است، کودک بهجای دیگر نگاه میکند یا با نگاه افسرده و بیروح به او نزدیک میشوند. برخی از آنها بعد از آرام شدن بهطور غیرمنتظرهاي گریه میکنند یا رفتارهاي عجیب غریب و غیر منعطفی از خود نشان میدهند.
کنش و واکنش این کودکان نسبت به پرستاران غالبا رفتاري ترکیبی، شامل اجتناب و مقاومت است. این کودکان گیج به نظر میرسند و گاهی اوقات در حضور پرستار سردرگم یا نگران هستند.
مِین و سولومن اظهار کردهاند که رفتار ناسازگار از جانب والدین میتواند عامل پدید آمدن این سبک دلبستگی باشد. مِین و هس در پژوهشهاي بعدي به این نتیجه رسیدند که والدینی که هم بهصورت عامل ترس و هم عامل اطمینان براي کودکانشان جلوهگر میشوند، در پیدایش سبک دلبستگی آشفته در کودکان نقش دارند؛ زیرا کودك از کنار هم بودن والدین تواما احساس ترس و احساس آسایش میکند و این امر به سردرگمی او میانجامد.
مادرانی که معمولا درگیر اختلالات مرزی هستند و برای کودک پیشبینیناپذیر هستند باعث ایجاد این سبک دلبستگی در فرزند خود میشوند.
ویژگی بزرگسالان با سبک دلبستگی آشفته؟!
- افراد با سبک دلبستگی آشفته نمیتوانند یک رابطه باثبات ایجاد کنند.
- این افراد، شریک عاطفی پیشبینیناپذیر و غیرقابلاعتمادی هستند.
- افراد با سبک دلبستگی آشفته شلخته و بلاتکلیف هستند.
سخن پایانی…
در این مقاله آنچه باید در رابطه با ۴ سبک دلبستگی که مشتق شده از تست دلبستگی ماری آینسورث است، را بدانید؛ برایتان بیان نمودیم. در مقالات قبلی نیز در رابطه با مفهوم دلبستگی از منظر جان بالبی بحث نمودیم، که میتوانید آن را از طریق لینک زیر مشاهده نمایید. در مقالات آینده حتما به سراغ بررسی دلبستگی از منظر سایر دیدگاهها خواهیم رفت؛ امیدواریم این مطلب برایتان مفید واقع شده باشد.
دیدگاهتان را بنویسید