باج گیری عاطفی چیست؟
زخمی که در سکوت زده میشود
«اگر بری، خودمو میکشم!»، «اگر آلان قرارتو با دوستت کنسل نکنی، ممکنه اتفاق خوبی برای من نیافته!» اینها جملاتی هستند که ممکن است در رابطه شنیده باشید. این جملات چه کاری با شما میکنند؟ احساس گناه و ترس به شما میدهند؟ این نوع رفتار به باجگیری عاطفی معروف است. باج گیری عاطفی رفتاری است که در آن فرد از احساسات شما بهعنوان ابزاری برای کنترل و دستکاری شما استفاده میکند.
متأسفانه، بسیاری از ما در روابطی گرفتار شدهایم که بدون آگاهی، درگیر باجگیری عاطفی هستیم و یا ناخواسته، از این روش برای کنترل دیگران استفاده میکنیم. در این مقاله، به بررسی ابعاد مختلف باج گیری عاطفی، انواع آن خواهیم پرداخت.
باج گیری عاطفی چیست؟
باجگیری عاطفی یا همان باج گیری احساسی نوعی سوءاستفاده است که فرد در آن عموماً طرف مقابل را تهدید به تنبیه یا آسیب رساندن به خود میکند. شاید فکر کنید باج گیری عاطفی صرفاً مختص به روابط عاشقانه است؛ اما اصلاً اینطور نیست! این اتفاق ممکن است در هر ارتباطی ازجمله ارتباط با والدین، کارفرما و شریک عاطفی بیوفتد.
دکتر سوزان فوروارد در سال ۱۹۹۷ در کتاب باج گیری عاطفی خود، این عمل را اینگونه تعریف کرد: « باجگیری عاطفی زمانی اتفاق میافتد که افراد زندگی شما، از ترس، تعهد و احساس گناه برای کنترل و دستکاری شما استفاده میکنند.»
چه افرادی از باج گیری احساسی استفاده میکنند؟
باج گیران عاطفی عموماً اضطراب بسیاری دارند، از رها شدن میترسند و احساس میکنند دوست داشتنی نیستند. بازماندگان تروما که اضطراب و فشار زیادی را تحمل میکنند، بسیار مستعد باجگیری عاطفی هستند.
اما بهطورکلی، ویژگیهای یک باجگیر عاطفی میتواند شامل موارد زیر باشد:
- اضطراب زیادی را تحمل میکنند؛ خصوصاً در ارتباط با رابطهاش
- تمایلات خودشیفتگی و خودمحوری دارند.
- ممکن است درگیر یکی از اختلالات شخصیت مانند اختلال شخصیت مرزی باشند.
- عموماً عزتنفس پایینی دارند.
- احتمالاً در کودکی، بسیار سرزنش شدهاند و احساس بیارزشی میکنند.
- ممکن است سابقه تجربه تروما داشته باشند.
باجگیری عاطفی چگونه اتفاق میافتد؟
به گفته دکتر فوروارد، شش مرحله باج گیری عاطفی عبارتاند از:
1.تقاضا:
همه چیز با یک تقاضا شروع میشود. فرد باجگیر خواستهای را مطرح میکند که ممکن است غیرمنطقی یا نامعقول باشد، اما با لحنی عاطفی و احساسی آن را بیان میکند. مثلاً ممکن است بگوید: «اگر واقعاً دوستم داشتی، هرگز با دوستانت بیرون نمیرفتی.»
2.مقاومت:
شما بهطور طبیعی در برابر این تقاضای غیرمنطقی مقاومت میکنید. اما فرد باجگیر بهجای پذیرش پاسخ «نه» شما، به روشهای مختلف سعی میکند شما را تحتفشار قرار دهد تا به خواستهاش تن دهید.
3.فشار:
در یک رابطه سالم، زمانی که شما «نه» میگویید، طرف مقابل به خواسته شما احترام میگذارد و موضوع را تمام میکند. اما در باج گیری عاطفی، فرد باجگیر با استفاده از روشهای مختلف به شما فشار میآورد تا نظرتان را تغییر دهید. این روشها میتوانند شامل موارد زیر باشند:
- تکرار تقاضا: فرد باجگیر مدام تقاضای خود را تکرار میکند و به شما فرصت فکر کردن نمیدهد.
- سرزنش و تحقیر: او ممکن است شما را به این خاطر که درخواستش را رد کردید، مدام سرزنش کند و شما را «بیعاطفه» یا «خودخواه» تلقی کند.
- بازی با احساس گناه: فردی که باجگیری عاطفی میکند ممکن است با جملاتی مثل «اگر این کار را نکنی، من خیلی ناراحت میشوم» یا «من چه قدر برای تو فداکاری کردهام، اما تو چی؟» شما را تحتفشار عاطفی قرار دهد.
4.تهدید:
کنترل عاطفی میتواند شامل تهدیدهای مستقیم یا غیرمستقیم باشد. فرد متقاضی ممکن است شما را تهدید کند که اگر با خواستهاش موافقت نکنید؛ شما را ترک میکند، یا اینکه شخص دیگری جای شما را خواهد گرفت.
5.تسلیم:
درنهایت، به دلیل ترس از تنش، درگیری یا طرد شدن، شما تسلیم خواسته فرد باجگیر میشوید. در این لحظه ممکن است احساس آرامش کنید؛ اما این آرامش موقتی است و مشکل ریشهای حلنشده باقی میماند.
6.تکرار:
با تسلیم شدن شما، فرد متقاضی یاد میگیرد که میتواند با استفاده از همین روشها در آینده به خواستههای خود برسد. این امر الگوی تسلیم شدن شما را در برابر باج گیری احساسی تقویت میکند.
انواع باجگیری عاطفی
به گفته دکتر فوروارد، چهار نوع باج گیری احساسی وجود دارد: خود تنبیهکننده، تنبیهکننده، وسوسهکننده و قربانی.
1.خود تنبیهکننده:
افراد در این نوع از باج گیری عاطفی، زمانی که شما در برابر درخواستهایشان مقاومت میکنید؛ به شما از آسیبی که این مقاومت به آنها وارد میکند، میگویند. هدف آنها از این کار ایجاد احساس گناه و ترس در شما است. آنها برای رسیدن به آنچه میخواهند، قلب شما را هدف قرار میدهند.
برخی از نمونههای باجگیری عاطفی خود تنبیهکننده عبارت است از:
- اگر از من جدا بشی، خودم را میکشم.
- اگر این کار را انجام ندهی، من اخراج میشوم.
- اگر نتونی رشته پزشکی قبول شی، من را شرمنده میکنی!
- اگر اونچه میگم رو انجام ندی، پدرت پدر من را درخواهد آورد.
2.تنبیهکننده:
در این تاکتیک، فرد کنترلگر خواسته خود را به طور واضح بیان میکند و سپس پیامدهای عدم اطاعت را به طور مستقیم یا تلویحی گوشزد میکند. این پیامدها میتوانند شامل تهدید، پرخاشگری، عصبانیت، قهر یا رفتارهای تنبیهکننده باشند. هدف فرد کنترلگر از این رفتار، ایجاد ترس و اضطراب در طرف مقابل و وادار کردن او به اطاعت است.
برخی از نمونههای باج گیری عاطفی تنبیهکننده عبارت است از:
- اگر این کار را انجام ندهی، اخراجت میکنم.
- اگر با دوستات بری بیرون، پول تو جیبیت رو قطع میکنم.
3.قربانی:
یکی از ظریفترین انواع باج گیری عاطفی سبک قربانی است. آنها در اکثر مواقع، خواستههای خود را صریح و مستقیم بیان نمیکنند. آنها تلاش میکنند تا با دادن احساس گناه به طرف مقابل، او را مجبور به اطاعت کنند. یکی از مهمترین تکنیکهای آنها این است که حس مهربانی و نیاز به ارزشگذاری طرف مقابل را از طریق فرآیند کمک به دیگران مورد هدف قرار میدهند.
برخی از نمونههای باج گیری عاطفی قربانی عبارت است از:
- من خیلی افسردهام، اما شاید اگر تو اون کیف رو برام بگیری حالم از اینی که هست، بهتر بشه.
- من خیلی زیاد کار میکنم و داغون شدم، اگر کسی کمکم نکنه ممکنه اخراج بشم!
4.وسوسهکننده:
افرادی که از این شیوه برای باجگیری عاطفی استفاده میکنند، احتمالاً بسیار باهوش هستند. به شما وعدههای بزرگ و گران میدهند اما همیشه یک شرطی برای برآورده کردن آن وعده سر راه شما قرار میدهند تا شما مجبور شوید خواسته آنها را اطاعت کنید.
- اگر بتونی خوب درس بخونی و کنکور رتبه خوبی بیاری، حتما برات ماشین میگیرم!
- من درحال انجام یک معامله بزرگم و بعد از اون میتونم جای دیگهای رو برای خودم اجاره کنم. فقط تا پایان معامله به من فرصت بدین لطفا
مقابله با باج گیری عاطفی
اگر درحال تجربه باجگیری احساسی هستید، نگران نباشید. با دانستن برخی نکات و کمک گرفتن از یک متخصص میتوانید شرایط را بهتر کنید. یکی از مهمترین روشهای مقابله کردن با باجگیری عاطفی، کمک گرفتن از یک متخصص است. در بسیاری مواقع ممکن است ما به فرد باجگیر وابسته باشیم و درصورت کمک نگرفتن از یک متخصص نتوانیم این شرایط را بهبود ببخشیم. اگر میخواهید تمام روشهای مقابله با یک فرد باجگیر را بشناسید، حتما مقاله «مقابله با باج گیری عاطفی» را بخوانید.
سخن پایانی
در روابطی که افراد از احساسات، نقاط ضعف و آسیبپذیریهای یکدیگر برای رسیدن به خواستههای خود سوءاستفاده میکنند، شاهد نوعی سوءاستفاده عاطفی هستیم. این رفتار، که با عنوان “باجگیری عاطفی” شناخته میشود، نه تنها غیرقابل قبول است، بلکه میتواند آسیبهای عمیقی به طرف مقابل وارد کند. اولین گام در مقابله با این افراد، شناسایی موقعیتهایی است که این اتفاق میافتد.
مرکز روانشناسی هیجان مدار آوی واقع در تهران خیابان گیشا با تیم حرفه ای درمانگران متخصص هیجان مدار به صورت ویژه بر درمان تروما و اختلالات پس از آسیب تمرکز دارد. اگر به دنبال یک روانشناس خوب و یک کلینیک روانشناسی خوب هستید پیشنهاد می شود از جلسات تریاژ کلینیک روانشناسی آوی استفاده نمائید
دیدگاهتان را بنویسید